In Nederland blijft de komende twintig jaar zo’n 70 duizend hectare grond onbenut, bijna vier keer de oppervlakte van het eiland Texel. Jan-Govert van Gilst wil er olifantsgras planten om daar vervolgens papier van te maken.

“Vroeger maakte men papier van katoen, toen was er iemand die ontdekte dat je het van hout kan maken, nu is er een gek die zegt dat het van olifantsgras kan”, aldus Van Gilst.

Hij is ondernemer uit Hellevoetsluis en maker van papier. Hierpapier, om precies te zijn. De naam is zo gekozen, omdat de pakken met A4’tjes die Van Gilst heeft geproduceerd in Nederland zijn gemaakt van een gewas dat hier groeit.

Begin juni bezorgde hij persoonlijk de eerste bestellingen bij kopers, die 9,95 euro per pak hadden betaald voor het duurzame papier. Duurzaam, omdat de grondstoffen niet zijn gehaald uit een ver land. En omdat het papier niet is gemaakt van gekapte bomen, maar van olifantsgras.

Wat is olifantsgras?

Olifantsgras is de laatste jaren in opkomst in Nederland. Het rietachtige gewas komt oorspronkelijk uit Zuid-Azië en kan drieënhalf tot vier meter groot worden, ongeveer de hoogte van een olifant.

Het groeit als kool, heeft weinig onderhoud nodig, neemt veel CO2 op en heeft in bewerkte vorm veel toepassingen. Zo wordt het gebruikt als brandstof, om plaat- en isolatiemateriaal van te maken of als strooisel in stallen.

Bij Schiphol staat nu ruim 50 hectare van het reuzengras, bedoeld om de ganzen weg te houden bij de luchthaven. Voor de beesten is het namelijk geen voedselbron en in het dichte struikgewas kunnen ze niet landen. Ook gebruiken boeren miscanthus, zoals de Latijnse naam luidt, om hun huis en bedrijf te verwarmen.

Papier van olifantsgras

Maar olifantsgras heeft ook hoogwaardigere toepassingen. Uit het gewas kun je cellulose winnen, en dat betekent dat je er papier van kunt maken. In Zeeland beplant het bedrijf Cradle Crops de komende drie jaar 100 hectare met olifantsgras voor de productie van wc-papier.

Jan-Govert van Gilst maakt er papier van voor in de printer. Een product dat hij naar eigen zeggen in enkele weken heeft ontwikkeld.

"Al jaren geleden werd er in de papierbranche over gesproken om olifantsgras te gebruiken", zegt Van Gilst. "Ik heb eigenlijk een beetje een hekel aan al die praatclubs. Als je ergens in gelooft, moet je het gewoon maar doen en investeren."

Geen bamboe, maar olifantsgras

Daadkracht is iets dat je Van Gilst, die sinds maart van dit jaar ook D66-raadslid is in Hellevoetsluis, niet kunt ontzeggen. Eind 2010 nam hij ontslag bij de gemeente Rotterdam, waar hij werkte als projectmanager, om zich fulltime te richten op het ondernemerschap. Een jaar later won hij de Zuid-Hollandprijs met zijn businessplan om op braakliggende bedrijfsterreinen energiegewassen te telen.

Toen had Van Gilst nog bamboe in zijn hoofd. Maar dat bleek relatief duur en de wortels woekeren. "Op een gegeven moment staat dan heel Nederland onder het bamboe, en dat wil je niet." Iemand van de Universiteit Wageningen wees hem vervolgens op olifantsgras.

Braakliggend terrein is er in Nederland genoeg. Tijdens een vakantie in Borneo zag Van Gilst hoe regenwoud werd gekapt voor de aanleg van palmolieplantages. Dáár is grond te kort, hier is grond over, realiseerde hij zich. "De komende twintig jaar blijft er zo’n 70 duizend hectare in Nederland onbenut", schat Van Gilst. Dat is vier keer de oppervlakte van het eiland Texel.

Bouwplannen uitgesteld door crisis

Vaak gaat het om grond waarvoor de bouwplannen door de crisis zijn uitgesteld. Zo ook in Smeetsland, een gebied in het Rotterdamse stadsdeel IJsselmonde. Hier moesten 235 nieuwe woningen verrijzen, daarom werden de bestaande, verouderde huizen in 2010 gesloopt. Maar ruim twee jaar later was er nog geen steen gelegd.

'Hier groeit olifantsgras', staat er nu op een bord naast het terrein. Van Gilst kreeg in april vorig jaar toestemming om het gewas te planten op 2 hectare, het eerste project van zijn bedrijf NNRGY Crops. Daarmee overwon hij één van de grootste obstakels: aantonen dat het kan. "Op zandgrond groeit toch niks", is de eerste reactie van veel mensen, aldus Van Gilst. "Maar nu groeit het: ik kan mensen laten zien dat het werkt."

Hij huurt de grond in Rotterdam vijf jaar lang, de eigenaar (woningcorporatie Havensteder) hoeft zich in die tijd niet druk te maken over onderhoud van het land. Dat scheelt kosten.

Van Gilst is zelf 4.000 euro per hectare kwijt om de grond te bewerken en het olifantsgras te planten. De onderhoudskosten zijn laag: na het tweede jaar is het gewas al zo dicht dat onkruid niet meer groeit. Poten hoeft maar een keer, vervolgens kun je het gewas twintig jaar lang oogsten. Een hectare levert ongeveer 20 ton aan droge stof op, genoeg om 6.000 pakken papier van te maken.

Hierpapier van eigen oogst

Omdat oogsten pas na het tweede jaar kan, heeft Van Gilst het olifantsgras in Smeetsland nog niet kunnen gebruiken om er papier van te maken. Het Hierpapier dat hij nu verkoopt is gemaakt van het olifantsgras van een kweker bij Schiphol. Maar het concept werkt.

De komende jaren wil hij papier maken van zijn eigen oogst. Ook in Zutphen en Lansingerland heeft Van Gilst al olifantsgras staan. Daarnaast is hij in gesprek met een "grote fabriek in het zuiden des lands" over een stuk grond van 50 hectare, een voormalige vuilstort. "Uiteindelijk wil ik naar 1000 hectare toe", aldus Van Gilst.

Kosten omlaag

Dan kunnen ook de kosten voor het maken van het papier omlaag. Over hoeveel hij kwijt is om 500 vellen van A4-formaat te maken, wil Van Gilst weinig zeggen. "Het gaat om een redelijke marge per pak papier." Op grotere schaal is de productie goedkoper. Van Gilst denkt dat de prijs met enkele euro’s omlaag kan, richting de 7 à 8 euro. Dan kan Hierpapier volgens hem concurreren met premiumpapier bij de groothandel.

Het duurzame papier zul je echter niet aantreffen in de winkel. Van Gilst wil een lokale keten opzetten, waarbij grondeigenaren of bedrijven in de omgeving het papier afnemen. "Anders ga je weer met grondstoffen slepen." Boeren uit de buurt bewerken het land. Alles om de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk te houden.

4 miljoen euro aan financiering

Over enkele jaren heeft Van Gilst op tientallen locaties olifantsgras geplant, hoopt hij. Om dat te kunnen managen wil hij doorgroeien naar tien medewerkers. Nu runt hij het bedrijf nog met een flexibele schil van tijdelijke krachten.

Tegen die tijd is er hopelijk ook flink geïnvesteerd in zijn bedrijf. Om 1.000 hectare aan grond plantklaar te maken, is 4 miljoen euro nodig. "Dat is de scope op dit moment", zegt Van Gilst.

De eerste aandeelhouders zijn inmiddels aangetreden en hij is op jacht naar 'groen' geld. Daarnaast kunnen grondeigenaren zelf investeren in zijn project en meedelen in de winst. Ook is er een crowdfundingcampagne, waarbij kapitaalverstrekkers na drie jaar rentebetalingen uitgekeerd krijgen.

Bioplastics voor 3D-printen

Naast papier wil Van Gilst nog meer dingen van olifantsgras maken, zoals bioplastics om 3D mee te printen. IKEA zou dan bijvoorbeeld producten kunnen verkopen die van lokaal olifantsgras zijn gemaakt. Maar Van Gilst denkt groter: hij wil huizen printen. Bouwbedrijf Heijmans doet dat al met een grachtenpand in Amsterdam.

De kennis voor bioplastics is beschikbaar. "Ik wil graag met een grote partij als DSM om de tafel om dit uit te werken", zegt Van Gilst. "Die ontwikkeling gaan we nog maken, eerst de markt voor papier veroveren."